Chùa Hồ Thiên

14-08-2017 14:27

CHÙA HỒ THIÊN

 

Chùa Hồ Thiên có tên chữ là Trù Phong Tự. Chùa nằm trên lưng chừng núi, phía Nam núi Phật Sơn (thuộc dãy Yên Tử), phía sau và hai bên chùa đều có núi bao bọc, phía trước có đồi tạo thành một vùng phúc địa ở giữa mà theo các nhà phong thủy là có thế “long chầu, hổ phục” rất đắc địa.

Chùa xưa kia thuộc xã Phú Ninh, Tổng Thủy Sơn, nay thuộc xã Tràng Lương, huyện Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh. Sử cũ ghi rằng, chùa Hồ Thiên được xây dựng vào thời Trần, là nơi đăng dàn thuyết pháp của Điều ngự Giác Hoàng Trần Nhân Tông, sau khi pháp Loa kế tục sự nghiệp của Trần Nhân Tông vào thế kỉ XIV, ông đã cho xây dựng ở đây hàng chục công trình với quy mô đồ sộ như khu chùa chính, khu nhà bia, khu tăng xá, khu vườn tháp... để làm nơi truyền giảng đạo. Đến thời Hậu Lê, chùa Hồ Thiên đổ nát và được triều đình trùng tu lại nguyên trạng.
Chùa Hồ Thiên, có quan hệ mật thiết với quần thể di tích Ngọa Vân, Yên Tử, Quỳnh Lâm, khu lăng mộ nhà Trần trên mảnh đất cổ Đông Triều nói riêng và Quảng Ninh nói chung. Trải qua nhiều thế kỷ, đến nay Di tích Chùa Hồ Thiên đã xuống cấp nghiêm trọng song những di vật vô cùng quý hiếm như: Tháp đá, chân tảng có trang trí hoa sen thời Trần, bia đá thời Lê, vật kiến trúc... vẫn hiện diện để minh chứng cho cho một thời Lê rực rỡ của văn hóa Đại Việt ở thế kỷ XIV. 
Chùa Hồ Thiên có hai khu vực:
Khu vực I, có mặt bằng khoảng 3000m2, quay hướng Nam, trên đó có dấu vết một ngôi chùa lớn xây dựng theo kiểu chuôi về. Nền chùa được bó vỉa bởi những phiến đá xanh cỡ lớn khoảng 0,95m * 0,40m * 0,21m được mài nhẵn và xếp chồng khít với nhau rất vững chắc. Dấu tích nền tiền đường gồm sáu vì, năm gian, ba hàng cột chính trong đó còn 20 tảng kê cột bằng đá trang trí cánh sen lớn với những đặc trưng của cánh sen giai đoạn cuối thế kỉ XVI. Phần chuôi về được xây phía sau có mặt bằng cao hơn tiền đường khoảng 0,40m, các tảng cột trong phần chuôi về không trang trí. Diện tích hậu cung 135,8m2, trong đố có 20 chân cột (4 hàng cột dọc và 5 hàng cột ngang), phần đá bó nền được gia công cẩn thận, mài nhẵn mặt xếp khít lên nhau, đây thật sự là một công trình kiến trúc rất lớn.
Dịch về phía trái chừng 20m có dấu vết một nền nhà (có thể là nhà tăng), diện tích rộng khoảng 300m2, quanh nền bó vỉa còn 2 bậc cấp đá nguyên vẹn;
Phía sau chùa có 3 ngọn tháp. Một tháp đá bị đổ hoàn toàn; một tháp đế xây đá, thân tháp xây gạch (có thể là trùng tu) đã mất phần chóp, chiều cao 3,85m2. Trong tháp đặt một tượng đã ngồi theo kiểu kiết già, mặc áo cà sa, ngực có chữ Vạn, chiều cao 0,50m, rộng vai 0,23m.
Đặc biệt nước ở đây là ngôi tháp đá 7 tầng, kiến trúc mang dấu ấn đặc trưng  của tháp đá thế kỷ XVII. Tháp có chiều cao 8,6m (cả chóp), được ghép mộng chắc chắn bằng các phiến đá xanh to thớ mịn, xung quanh mỗi tầng là 4 cửa vòm cuốn thông nhau, khoảng cách giữa mỗi tầng tháp được rút ngắn và thu nhọn lại 10cm; đỉnh tháp là một bình nước cam lồ. Mái của tầng một được chạm nổi xung quanh  hai tầng cánh sen, chính giữa lòng tháp tầng một đặt một khối đá xanh vuông (mỗi chiều 0,73m * 975m) trên mặt chạm hình bát quái xen lẫn hoa văn xoắn chấm tròn, xung quanh chạm nổi ba lớp với 72 cánh sen, mỗi cánh sen lại có hình hoa văn xoắn. Nằm giữa nhà bia và chùa chính là khu tăng xá. Bao quanh toàn bộ các công trình trên khu vườn chùa, gồm những cây cổ thụ xum xuê như đại, vải, bưởi... có những cấy có đường kính lên tới 1,5m.
Khu vực II nằm cách khu vực I khoảng 200m về bên trái, hiện trạng khu vực này còn có dấu tích của kiến trúc nhà dùng để thờ phật. Nhà xây kiểu vòm cuốn, tường dây 94cm cao 2,5m xây bằng gạch đỏ, diện tích 37m2.
Phía sau là một nhà bia, kiến trúc của nhà bia xây theo kiểu chữ đinh, tiền đường nhà bia xây bằng gạch đỏ. Chiều dài 8.1m, rộng 4.5m, tường cao 2,7m, có độ dày 1m, có một cửa chính hình vòm cuốn cao 2m, rộng 1.35m, Hậu cung nhà bia dài 6.2m, rộng 3.2m được thông với tiền đường cũng bằng một cửa xây hình vòm cuốn. Tường hậu cung được ghép bằng các phiến đá xanh lớn thớ mịn, tường đá bên phải có một cửa sổ nhỏ đề hai chữ “song huy” (cửa sáng) bằng chữ Hán, hai đầu tường đá ở hậu cung khắc một đôi câu đối.
  Chính giữa hậu cung nhà bia là tấm bia đá lớn. Bia được tạc bằng đá xanh, cao cả bệ là 2,76m, đế bia cao 0.4m, dài 1.9m, rộng 1.4m, xung quanh đế bia chạm nổi lưỡng long chầu nguyệt và hoa văn vân xoắn uốn lượn mềm mại. Thân bia cao 2.5m, rộng 1.3m, dày 0.4m, xung quanh diềm bia được chạm nổi tứ linh và hoa văn hoa cúc. Bia được mài nhẵn hai mặt, nhưng chỉ khắc một mặt. Toàn bộ tấm bia là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo, chạm trổ công phu, sắc nét và mang đậm phong cách thời Lê. Chữ trên mặt bia được khắc bằng chữ Hán cách điệu. Bia được dựng vào ngày tốt tháng 3 năm Vĩnh Hựu thứ 2 (1736) triều vua Lê Ý Tông. Nội dung của bia là ca ngợi vẻ đẹp thiên nhiên và ca ngợi công đức của chúa trịnh khi trùng tu ngôi chùa này. Ấn tượng nhất ở ngôi chùa cổ là tấm bia lớn trong  một nhà bia mới dựng, được ghép mộng đá thay nhà bia cũ xây bằng gạch sau gần 300 năm tồn tại đến nay. Mọi chi tiết, các nét chữ chạm khắc trên bia vẫn còn rõ nét.
Hồ Thiên  là một quần thể chùa tháp rất lớn, được xây dựng thời Trần, được nhà Lê cho trùng tu, tôn tạo.  Kể từ khi được tôn tạo đến nay, đã hơn 3 thế kỷ trôi qua, do thiếu bàn tay chăm sóc tôn tạo của con người nên chùa đã bị xuống cấp nghiêm trọng nhưng khu thánh địa linh thiêng nguyên sơ này đang được tích cực tôn tạo, nhằm  trả lại những giá trị vốn có của nó.
Từ năm 2002, được các cấp chính quyền cho phép, sư thầy Thích Trí Thông đã về tu hành, chăm sóc phần mộ của các thế hệ trước. Sự hiện diện của các di vật kiến trúc văn hóa độc đáo còn lưu lại trên vùng đất này vẫn toát lên những giá trị đặc sắc mà trải qua thời gian và năm tháng vẫn trường tồn cùng lịch sử. Các dấu tích kiến trúc và những hiện vật  quý giá còn lưu lại ở đây  là những bằng chứng quý giá giúp chúng ta có cơ sở  khoa học để trùng tu, tôn tạo di tích trong tương lai.